اقتصاد دانش بنیان

همه چیز درباره بیت کوین

بيت کوين (Bitcoin) واژهاي است که اين روزها بيشتر به گوش ميخورد و اگر از خوانندگان مطالب اقتصادي باشيم، دست کم نام آن را در ميان تيترهاي مطالب ديده ايم. براي اينکه بيشتر در خصوص اين واژه درک مفهومي بيابيم، ابتدا مفهوم پول را براي آن به کار ميبريم؛ پول به مثابه ابزاري که قابليت خريدن کالاها و خدمات مورد نياز را داراست. در ادامه سعي خواهيم کرد بيت کوين را از جنبه هاي مختلف اقتصادي و سياسي مورد بررسي قرار دهيم.

مشخصات بيت کوين براي نخستين بار در سال 2009 از فردي به نام ساتوشي ناکاموتو (که تاکنون ناشناخته مانده است)  منتشر شد و نهايتا در سال 2011 فراگير شد و قيمت آن از چند صدم دلار به بيش از 11 هزار دلار در دسامبر 2017 افزايش يافت. هر چند که تا کنون هيچ دولتي اين ابزار را به عنوان ارز رسمي نپذيرفته است، اما رواج آن در ميان مردم و تجار و بازرگانان و درگاههاي پرداخت اينترنتي، اين امر را حداقل در ذهن تحليلگران خبره اقتصاد متبادر نموده است که سخن از پذيرش آن از سوي دولتها و حکومتها را به ميان آورده اند و در اين ميان دولتهاي ايالات متحده امريکا، آلمان و چين بيت کوين را به عنوان کالا پذيرفته اند. 

با توجه به مقالات منتشر شده از سوي اکونوميست در ژانويه 2015، بيت کوين سه ويژگي مفيد يک ارز را دارد؛ سخت به دست ميآيد، عرضه محدود دارد و به آساني قابل بازبيني است. اقتصاددانان پول را واحدي براي اندازه گيري توليد و واحدي براي ذخيره ارزش اقتصادي تعريف ميکنند و توافق دارند که بيت کوين تمام اين معيارها را دارد. بيت کوين به عنوان يک ابزار مبادله به بهترين نحو عمل کرده است؛ به طوري که بيش از 100هزار تاجر تا فوريه 2015 بيت کوين را پذيرفته اند.

بيت کوين چيست و سيستم معاملاتي آن چگونه کار ميکند؟

اما بيت کوين چيست؟ بيت کوين يک شبکه توافقي است که يک سيستم پرداخت جديد و نوعي پول کاملا ديجيتال را به وجود آورده است. از نقطه نظر يک کاربر، بيت کوين بسيار شبيه پول نقد اينترنتي است که ميتوان با داشتن آن در بسياري از سايتهاي خريد اينترنتي معتبر اقدام به خريد کالا و خدمات مورد نياز کرد.

به بيان ديگر بيت کوين يک واحد پول مجازي است که تماما در اينترنت قرار دارد و از سيستم رمزنويسي خاصي استفاده ميکند که باعث ميشود بدون نياز به نهاد مرکزي (مانند بانک مرکزي) و کاملا مستقل فعاليت کند.

تراکنشها در سيستم بيت کوين نيز به صورت کاملا شفاف و قابل رويت صورت ميپذيرند و همين امر باعث ميشود که اختلاس و کلاهبرداري در اين سيستم کمترين احتمال را داشته باشد. در سيستم بيت کوين هر شخص داراي يک صندوق يا حساب مجزاست که به صورت کد رمزگذاري شده و صاحب حساب با داشتن رمز ورود ميتواند به موجودي آن دسترسي داشته باشد، لذا در کنار شفافيت تراکنشي سيستم بيت کوين، حسابها در اين سيستم به صورت کد رمزگذاري شده به افراد تخصيص مييابند و نميتوان دريافت که هر صندوق متعلق به چه کسي است. در سيستم بيت کوين مبلغ هر حساب يا همان صندوق و همچنين هر تراکنش که انجام ميشود براي همه قابل رويت است. تنها نکتهاي که پنهان است آن است که هر صندوق مربوط به چه کسي است، چون برخلاف سيستم بانکداري متداول که حسابها به نام اشخاص ثبت ميشوند، در اينجا فقط کسي که کد مربوط به برداشت از صندوق (يا در مثال ما همان کليد) را دارد صاحب حساب است. اين نکته باعث ميشود که برخي از بيت کوين براي انجام تراکنشهاي غير قانوني استفاده کنند.

ارزش گذاري بيت کوين

ارزش گذاري در علم اقتصاد در سادهترين شکل آن، از روش عرضه و تقاضا پيروي ميکند. قيمت بيت کوين نيز مانند هر کالا يا پول ديگري با تقاضا بالا و پايين ميشود. با افزايش تقاضا براي بيت کوين، قيمت آن هم افزايش مييابد و با کاهش تقاضا از قيمت آن کم ميشود. بيت کوينها به تعداد محدود 21 ميليون واحد وجود خواهند داشت به همين دليل کميابي آن تاثير بسزايي در افزايش تقاضا دارد.

اما اين امر را که راز ارزشافزايي تصاعدي بيت کوين در چند ماه اخير چيست، ميتوان همانگونه که در پاراگراف فوق اشاره شد به دليل محدود بودن اين ارز ديجيتال دانست. به طور کلي کالايي که کاربردي و کمياب باشد، ارزش پيدا خواهد کرد. بيت کوين ويژگي و کاربردهاي بيشماري دارد و کمياب بودن و عرضه محدود آن باعث ايجاد ارزش در آن ميشود. از اين نظر طلا هم با بيت کوين تقريبا مشابه است. طلا هم مانند بيت کوين کاربردي است و همچنين منابع طلا مانند بيت کوين محدود است و هر دو براي استخراج نياز به انرژي دارند. طلا نياز به انرژي مکانيکي و بيت کوين به الکتريسيته نيازمند است. بنابراين بيت کوين داراي ارزش است.

گستردگي بيت کوين

در خصوص مقبوليت بيت کوين در ميان دولتها و حکومتها در ابتداي اين متن توضيحات مختصري داده شد. همانگونه که پيشتر اشاره کرديم، تاکنون دولتهاي زيادي بيت کوين را رسما به عنوان ارز قبول نکردهاند، اما درباره آن نيز سکوت کردهاند. با اين وجود به صورت يک عرف، بيت کوين غيرقانوني نيست. بعضي از دستگاههاي قضايي مانند چين و روسيه، ارزهاي ديجيتالي را قانوني نميدانند، اما از نظر اجرايي نتوانستند جلوي اين جريان را بگيرند. البته به دليل ماهيت خاص بيت کوين، احتمالا در آينده قوانيني براي اين حوزه تعيين شود.

در ايران بيت کوين به صورت رسمي قانوني يا غيرقانوني اعلام نشده است، اما بانک مرکزي اخيرا درباره آن برخي از شرايط را اعلام کرده است. زماني که در حال نگارش اين مقاله هستيم، در صرافيهاي آنلاين ايراني، خريد و فروش بيت کوين به صورت آزادانه انجام ميگيرد. براي بيت کوين مزاياي بسياري برشمردهاند که برخي از آنها عبارتند آزادي پرداخت وجه بدون محدوديت در زمان و مکان، کارمزدهاي بسيار اندک برخلاف ساير روشهاي متعارف بانکي و غيربانکي،ريسک کمتر براي سوداگران به دليل در دسترس نبودن اطلاعات حساس کاربران، امنيت و کنترل و شفافيت و بيطرف بودن. اما همانند هر پديده اين جهاني، بيت کوين معايبي را نيز در دل خود دارد که از آن جمله ميتوان به ميزان پذيرش و عدم آگاهي عمومي، ناپايداري (از نظر ميزان بيت کوين موجود) و در حال توسعه بودن اشاره کرد.

سرانجام بيت کوين

ارز ديجيتال بيت کوين امروزه به يکي از مباحث مورد مناقشه در اخبار اقتصادي تبديل شده است. بسياري از تحليلگران بر اين باورند که احتمال پذيرش اين ارز به صورت رسمي از سوي دولت چين دور از انتظار نخواهد بود. در صورت وقوع چنين امري کشورهايي که اين ارز را به صورت قانوني مورد پذيرش قرار دهند، رو به افزايش مينهد و اين امر تقاضاي بيت کوين را به صورت تصاعدي افزايش ميدهد و قيمت اين ارز در چهارچوب عرضه و تقاضا دچار نامتعادلي موزوني خواهد شد، هر چند تحليلگران تکنيکال (چارتيستها) عموما بر اين باورند که بيت کوين در وضعيت رواني افزايش قيمت بازار قرار دارد و اين تحليل بيانگر اين امر است که در آيندهاي نهچندان دور قيمت اين ارز ديجيتال افت شديدي را تجربه خواهد کرد. حال بايد منتظر بود که زمان، اين يگانه قاضي تاريخ، چه سرنوشتي را در دامان خود براي بيت کوين ميپروراند. همچنين از سوي ديگر نيز بايد در انتظار بود که دولتمردان درباره اين ارزشمند ديجيتالي چه تصميمي اتخاذ خواهند کرد.

منبع: مجله دانش بنیان